Για πρώτη φορά στην ιστορία των παγκοσμίων διασκέψεων για το κλίμα, το Συμβούλιο Μηχανικών για την Ενεργειακή Μετάβαση των Ηνωμένων Εθνών προσκλήθηκε να συμμετάσχει στην COP27 και να προτείνει λύσεις για τη βιώσιμη προσφορά και την ορθολογική κατανάλωση ενέργειας.
Άρθρο του κ. Νικόλαου Θεοδοσίου* (έντυπο τεύχος Δεκεμβρίου 2022)
Το 2015, 193 κράτη-μέλη των Ηνωμένων Εθνών ενέκριναν την Ατζέντα 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, η οποία περιλαμβάνει 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ), 169 υπο-στόχους και ένα πλήθος από δείκτες, για την παρακολούθησή τους.
Σύμφωνα με το γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών κ. Antonio Guterres, οι στόχοι για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη είναι «το μονοπάτι που μας οδηγεί σε έναν κόσμο δικαιότερο, πιο ειρηνικό και ευημερούντα, και σε έναν υγιή πλανήτη». Η Ατζέντα 2030 αποτελεί το ευρύτερα αποδεκτό πλαίσιο δράσης για την εξάλειψη της φτώχειας και την επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης έως το 2030 παγκοσμίως, επιδιώκοντας την αειφόρο ανάπτυξη σε τρεις διαστάσεις: οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική.
Το 2019, η Ευρωπαϊκή Ένωση παρουσίασε μια πρωτοποριακή συμφωνία για την επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ): την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (ΕΠΣ). Ο πρωταρχικός στόχος της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση να γίνει η πρώτη «κλιματικά ουδέτερη» ήπειρος στον κόσμο έως το 2050. Οι επιμέρους στόχοι εκτείνονται σε πολλούς διαφορετικούς τομείς, όπως είναι: το περιβάλλον και η βιοποικιλότητα, η αγροτική παραγωγή και τα τρόφιμα, η ενέργεια, οι μεταφορές, η βιομηχανία, οι κατασκευές.
Ο κόσμος χρειάζεται να επιταχύνει και να επεκτείνει την προσπάθεια επίτευξης των ΣΒΑ και της Ατζέντας 2030, καθώς και να περιορίσει τους παράγοντες εκείνους που επιτείνουν την κλιματική αλλαγή σε όλους τους τομείς του ανθρωπογενούς και φυσικού περιβάλλοντος. Στην καρδιά αυτής της πρόκλησης βρίσκεται η ανάγκη ανάπτυξης και χρήσης ενεργειακών συστημάτων φιλικών προς το περιβάλλον, λαμβάνοντας υπόψη ότι στα ενεργειακά συστήματα οφείλονται οι εκπομπές περίπου του 75% των αερίων του θερμοκηπίου, σε παγκόσμια κλίμακα.
Έτσι, πρωταρχικό παράγοντα, τόσο για την επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης όσο και αυτών της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, αποτελεί η άμεση και αποτελεσματική ενεργειακή μετάβαση, σε παγκόσμια κλίμακα, με την ενίσχυση της συμμετοχής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τον περιορισμό της χρήσης πηγών που σχετίζονται με τον άνθρακα.
Η σημασία αυτής της ενεργειακής μετάβασης είναι τόσο μεγάλη και τόσο επιτακτική, που ο γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών κ. Antonio Guterres ζήτησε τη σύσταση ενός Συμβουλίου Μηχανικών που θα συμβουλεύει αυτόν και τις υπηρεσίες των Ηνωμένων Εθνών στη διαμόρφωση των πολιτικών που απαιτούνται για την ενεργειακή μετάβαση, αλλά και στην αναγνώριση των χαρακτηριστικών, των ιδιοτήτων και των προτεραιοτήτων των εναλλακτικών λύσεων παραγωγής ενέργειας.
Η σημασία της ενεργοποίησης των μηχανικών σ’ αυτή την προσπάθεια, όπως ανέφερε και ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ κατά την εναρκτήρια εκδήλωση για την παρουσίαση του Συμβουλίου, έγκειται στο γεγονός ότι δίνουν εφαρμόσιμες λύσεις, άμεσα εφαρμόσιμες.
Η πρόσφατη ενεργειακή κρίση, που ξεκίνησε αυτή τη φορά με τον πόλεμο στην Ουκρανία, έρχεται να υπενθυμίσει –μαζί με τις προηγούμενες ενεργειακές κρίσεις που είχαμε στο πρόσφατο παρελθόν– την επιτακτική ανάγκη της ενεργειακής ασφάλειας που κάθε χώρα ή περιοχή πρέπει να εξασφαλίσει, εστιάζοντας στην παραγωγή ενέργειας από ήπιες και ανανεώσιμες πηγές, τις οποίες μπορεί να βρει κανείς σε όλο τον πλανήτη.
Το Συμβούλιο των 35
Μετά από ανοιχτή πρόσκληση των Ηνωμένων Εθνών προς την παγκόσμια κοινότητα των Μηχανικών, και ανάμεσα από ένα πολύ μεγάλο πλήθος ενδιαφερομένων, επιλέχθηκαν τελικά 35 μηχανικοί όλων των ειδικοτήτων και από όλο τον κόσμο, μεταξύ των οποίων και ο υπογράφων, ως μόνος συμμετέχων από την Ελλάδα και ανάμεσα σε ελάχιστους από την Ευρώπη.
Έτσι, το Συμβούλιο Μηχανικών για την Ενεργειακή Μετάβαση των Ηνωμένων Εθνών (United Nations Council of Engineers for the Energy Transition [CEET]) συνίσταται από μια ομάδα μηχανικών και ειδικών ενεργειακών συστημάτων που προέρχονται από διάφορους χώρους (τον ακαδημαϊκό, τον βιομηχανικό, τον εμπορικό κλπ.), με στόχο τη διαμόρφωση εισηγήσεων σε περιφερειακό ή και σε παγκόσμιο επίπεδο οι οποίες θα επιταχύνουν τη μετάβαση της παραγωγής ενέργειας σε συστήματα χαμηλού αποτυπώματος άνθρακα.
Το CEET καλείται να συνεργαστεί με τις υπηρεσίες του ΟΗΕ, καθώς και με άλλους φορείς λήψεως αποφάσεων, έτσι ώστε να διασφαλιστεί ότι οι εισηγήσεις θα είναι βιώσιμες, δίκαιες και αποτελεσματικές, όσον αφορά την υποστήριξη της οικονομικής ανάπτυξης και τη βελτίωση του επιπέδου ζωής, προσφέροντας πρόσβαση σε αξιόπιστες πηγές ενέργειας χαμηλού αποτυπώματος άνθρακα και δημιουργώντας ταυτόχρονα νέες θέσεις εργασίες, σε όλο τον πλανήτη, στον τομέα των καθαρών και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Πρόσφατες εκθέσεις αναφέρουν ότι η πλειονότητα των τεχνολογιών που απαιτούνται για τη μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου από τον ενεργειακό τομέα είναι ήδη υφιστάμενες και σε εμπορική εφαρμογή, ενώ άλλες βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο ανάπτυξης.
Οι τεχνολογικές αυτές εφαρμογές θα πρέπει να αναπτυχθούν πλήρως σε παγκόσμια κλίμακα, διασφαλίζοντας την ελεύθερη πρόσβαση από όλους σε καθαρά, φτηνά και σύγχρονα ενεργειακά συστήματα. Η πρόσβαση όλων των χωρών –τόσο των ανεπτυγμένων όσο και των αναπτυσσόμενων– στις τεχνολογικές αυτές εφαρμογές, είναι καθοριστικής σημασίας για την επιτυχία της ενεργειακής μετάβασης, για τον έλεγχο αλλά και για την προσαρμογή του τομέα της παραγωγής ενέργειας στην εξελισσόμενη ταχύτητα κλιματική αλλαγή. Στην πορεία αυτή ο πλανήτης πρέπει να βρει λύσεις σε διάφορα τεχνικά και μη τεχνικά εμπόδια που σήμερα περιορίζουν την ανάπτυξη και την εξέλιξη.
Συστήματα χαμηλού ανθρακικού αποτυπώματος
Υπάρχουν αρκετοί τρόποι που θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν οι παγκόσμιες κοινότητες ώστε να υποστηρίξουν την πορεία σε προσιτά και αξιόπιστα συστήματα παραγωγής ενέργειας χαμηλού αποτυπώματος άνθρακα. Τέτοιοι τρόποι είναι π.χ.:
– Η μείωση της έντασης χρήσης ενέργειας μέσω πολιτικών που συνδυάζουν τεχνολογίες, δεδομένα και ψηφιοποίηση, με στόχο την αναβάθμιση της αποδοτικότητας των ενεργειακών συστημάτων και την οικονομική και βιομηχανική ανάπτυξη και ευημερία. Οι πολιτικές που υποστηρίζουν την αύξηση της ενεργειακής αποδοτικότητας μπορούν να μειώσουν το λειτουργικό κόστος, να ενισχύσουν την ενεργειακή ασφάλεια και να μειώσουν άμεσα τις εκπομπές.
– Ο εξηλεκτρισμός χρήσεων που σήμερα βασίζονται σε ορυκτά καύσιμα (π.χ. θέρμανση κτιρίων, οικιακές ανάγκες, οχήματα), με ταυτόχρονη επιδίωξη αξιοποίησης άλλων επιλογών (όπως είναι η δέσμευση ή η διαχείριση άνθρακα) σε τομείς που δύσκολα μπορούν να εξηλεκτριστούν, όπως είναι η βαριά βιομηχανία.
Τα τελευταία χρόνια, η μείωση του κόστους ενέργειας –ιδιαίτερα όσον αφορά την παραγωγή από ανανεώσιμες πηγές (π.χ. άνεμο, ήλιο) καθώς και στην αποθήκευση (π.χ. με μπαταρίες λιθίου)– επιτάχυνε την ανάπτυξή τους, με αποτέλεσμα σημαντικές μονάδες να βρίσκονται είτε σε λειτουργία είτε σε επίπεδο εγκατάστασης.
Υπάρχουν επίσης και εμπορικά ανεπτυγμένες τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα (π.χ. πυρηνική ενέργεια) καθώς και ανανεώσιμες πηγές (π.χ. υδροηλεκτρικά), οι οποίες λειτουργούν εδώ και δεκαετίες. Παρ’ όλα αυτά, η πρόοδος στην ανάπτυξη και λειτουργία είναι ανόμοια ανάμεσα σε διαφορετικές περιοχές του πλανήτη. Τα παγκόσμια δίκτυα παραγωγής και διανομής ενέργειας δεν είναι διαμορφωμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να εξασφαλίζουν τη δίκαιη ενεργειακή μετάβαση σε όλες τις περιοχές του κόσμου.
Ταυτόχρονα, αρκετές διαθέσιμες τεχνολογίες χρειάζονται περαιτέρω ενίσχυση σε θέματα πολιτικών, επενδύσεων και κοινωνικής αποδοχής. Ειδικά στο θέμα της κοινωνικής αποδοχής, απαιτείται η συνέχιση της έρευνας ώστε να μειωθούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Επιπρόσθετα, απαιτούνται σημαντικές επενδύσεις στα δίκτυα διανομής ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο, για την υποστήριξη του εξηλεκτρισμού και της διείσδυσης των ανανεώσιμων πηγών, διασφαλίζοντας τη δημιουργία αξιόπιστου και προσιτού ενεργειακού τομέα.
Συμμετοχή στην COP27
Το Συμβούλιο Μηχανικών για την Ενεργειακή Μετάβαση προσκλήθηκε να συμμετάσχει στην Παγκόσμια Διάσκεψη για το Κλίμα COP27, που πραγματοποιήθηκε το Νοέμβριο στο Sharm El Sheikh της Αιγύπτου. Στην COP27 συμμετέχουν οι περισσότερες χώρες του κόσμου, καθώς και διεθνείς οργανισμοί που δραστηριοποιούνται σε θέματα που σχετίζονται με το κλίμα, με την προσαρμογή και το μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, με την κλιματική κρίση και με τις επιπτώσεις της σε τοπική, περιφερειακή και παγκόσμια κλίμακα.
Ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία των COP που μια ομάδα Μηχανικών προσκλήθηκε υπό αυτή την ιδιότητα και συμμετείχε επίσημα στο πρόγραμμα της παγκόσμιας αυτής διάσκεψης.
Στο πλαίσιο των εργασιών της COP27, τα μέλη του Συμβουλίου Μηχανικών για την Ενεργειακή Μετάβαση που παραβρέθηκαν στο Sharm El Sheikh, είχαν την ευκαιρία να συζητήσουν με άλλους ειδικούς επιστήμονες, με πολιτικούς, με δημοσιογράφους και άλλους ενδιαφερόμενους για το θέμα της ενεργειακής μετάβασης και να αναπτύξουν τις προτάσεις τους για την ανάγκη επιτάχυνσης των προσπαθειών, με μόνιμες και εφαρμόσιμες λύσεις για τη βιώσιμη προσφορά και την ορθολογική κατανάλωση ενέργειας.
Μέσω της επίσημης έκθεσης που παρουσίασε το Συμβούλιο Μηχανικών για την Ενεργειακή Μετάβαση στην COP27, καλεί σε άμεση ανάπτυξη εμπορικά διαθέσιμων τεχνολογιών παραγωγής καθαρής ενέργειας, σε επιτάχυνση της ανάπτυξης και εγκατάστασης νέων τεχνολογιών και στην ενίσχυση της έρευνας για τη διαμόρφωση νέων, καινοτόμων λύσεων. Οι τεχνολογικές αυτές λύσεις πρέπει να συνδέονται άμεσα με πολιτικές που υποστηρίζουν την δίκαιη και προσιτή ενεργειακή μετάβαση που δεν αφήνει κανέναν πίσω.
Οι επόμενοι στόχοι
Οι στόχοι και τα επόμενα βήματα του Συμβουλίου Μηχανικών για την Ενεργειακή Μετάβαση, συνοψίζονται στα ακόλουθα:
- Αναγνώριση και ανάδειξη καλών πρακτικών, από άποψη μηχανικής και τεχνολογίας, που να υποστηρίζουν την δίκαιη ενεργειακή μετάβαση. Αναγνώριση κοινών ευκαιριών και προκλήσεων για τη χρηματοδότηση προγραμμάτων και καθορισμός κριτηρίων για τον προσδιορισμό άμεσα εφαρμόσιμων και υλοποιήσιμων λύσεων (bankable solutions), με ιδιαίτερη προσοχή στις ανάγκες των περιοχών και των χωρών εκείνων που δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε επενδυτικά σχέδια ή άλλα οικονομικά εργαλεία. Ταυτόχρονα απαιτείται να έχουν τα προγράμματα αυτά θετικό αντίκτυπο στις τοπικές κοινωνίες και να δημιουργούν προϋποθέσεις για τη δημιουργία ευκαιριών και νέων θέσεων εργασίας.
- Αξιοποίηση της εμπειρίας και της εξειδίκευσης των μελών του CEET για την ενίσχυση της διασύνδεσης και της συνεργασίας σε θέματα τεχνολογικής ανάπτυξης και επενδύσεων, τόσο σε περιφερειακό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Δημιουργία περιφερειακών δικτύων και ομάδων εργασίας, σε συνεργασία με τις δομές και υπηρεσίες του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Αναγνώριση ευκαιριών συνεργασίας για τη μεταφορά τεχνογνωσίας, την ανάπτυξη εφαρμογών επίδειξης, την έρευνα και το διαμερισμό δεδομένων και αποτελεσμάτων καθώς και καλών πρακτικών, για την επιτάχυνση της προόδου προς μια κοινωνία που θα βασίζεται σε συστήματα μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας.
- Συνεργασία με άλλους οργανισμούς (π.χ. IEA, IRENA, IDDRI και άλλες οργανώσεις βιομηχανίας – τεχνολογίας) και άλλους ενδιαφερόμενους, ώστε να καθοριστούν προτεραιότητες και να αναπτυχθούν αμερόληπτοι τεχνολογικοί οδικοί χάρτες, που να επιτρέψουν την πρόοδο και την ανάπτυξη μέσω στοχευμένων πολιτικών και οδηγιών προσαρμοσμένων σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο. Οι οδικοί αυτοί χάρτες θα εστιάζουν όχι μόνο σε βασικές τεχνολογίες προσφοράς και ζήτησης, αλλά και στην ενίσχυση της αποδοτικότητας των ενεργειακών συστημάτων, στην προώθηση της κυκλικής οικονομίας καθώς και στην ανάπτυξη ικανοτήτων για τη βέλτιστη αξιοποίηση των υφιστάμενων υποδομών ενεργειακής μετάβασης.
- Κοινοποίηση τεχνικών θεμάτων με έναν προσιτό τρόπο, ώστε να ενισχυθεί η ενημέρωση των πολιτικών, των επενδυτών και του ιδιωτικού τομέα, με σκοπό τη λήψη αποφάσεων και τη μετάβαση σε συστήματα μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας. Προτεραιότητα δίνεται σε θέματα και τεχνολογίες που είναι ήδη δοκιμασμένες σε συγκεκριμένες χώρες ή περιοχές, καθώς και σε αυτές που καλύπτουν περισσότερους από έναν τομείς.
- Πληροφόρηση και υποστήριξη σε λήπτες αποφάσεων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, οι οποίοι χρειάζονται αμερόληπτες εισηγήσεις για το δυνητικό μείγμα πηγών ενέργειας που θα μπορούσε να υποστηρίξει με τον καλύτερο και αποδοτικότερο τρόπο την ενεργειακή μετάβαση. Στην πορεία αυτή απαιτείται έλεγχος και περιορισμός της διακινδύνευσης της ανάπτυξης και επέκταση της εφαρμογής καθαρών τεχνολογιών παραγωγής ενέργειας, λαμβάνοντας υπόψη το εθνικό επίπεδο ανάπτυξης, καθώς και το τοπικό φυσικό ενεργειακό δυναμικό.
*Ο καθηγητής Νικόλαος Θεοδοσίου είναι αντιπρόεδρος του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, μέλος του Συμβουλίου Μηχανικών για την Ενεργειακή Μετάβαση των Ηνωμένων Εθνών (CEET), πρόεδρος του δικτύου των Ηνωμένων Εθνών «Sustainable Development Solutions Network» για την ευρύτερη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας (UN SDSN Black Sea) και πρόεδρος του Association of European Civil Engineering Faculties (AECEF).
