Η ελληνική αγορά ηλιακών θερμικών συστημάτων είναι σταθερά στις πρώτες θέσεις της Ευρώπης, με αύξηση των εξαγωγών κατά 400% μέσα σε μια δεκαετία· ωστόσο, μόνον το 35% των ελληνικών νοικοκυριών διαθέτουν ηλιακό θερμοσίφωνα, κάτι που σημαίνει ότι η πολιτεία θα πρέπει να εφαρμόσει σχετικά μέτρα προώθησης.
Άρθρο του κ. Κώστα Τραβασάρου*
Ο ηλιακός θερμοσίφωνας αποτελεί παγκόσμια την πιο διαδεδομένη εφαρμογή θερμικών ηλιακών συστημάτων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat (2021), για το ζεστό νερό χρήσης καταναλώνεται το 14,5% της ενέργειας των νοικοκυριών (εικ. 1). Ακόμη και σήμερα, μόνο το 35% των ελληνικών νοικοκυριών διαθέτει ηλιακό θερμοσίφωνα, όταν σε χώρες όπως το Ισραήλ και η Κύπρος το ποσοστό αυτό φτάνει το 90%. Με τις κατάλληλες προϋποθέσεις μπορούμε να πετύχουμε αυτό το στόχο έως το 2030.
Με βάση την ίδια πηγή, οι ηλιακοί θερμοσίφωνες παρείχαν 3,3 TWh καθαρής και δωρεάν ενέργειας. Περισσότερα από 1.500.000 νοικοκυριά που χρησιμοποιούν ηλιακό θερμοσίφωνα αντί για ηλεκτρικό, εξοικονόμησαν το 2022 περίπου 900 εκατ. ευρώ.
Η ελληνική αγορά
Η Ένωση Βιομηχανιών Ηλιακής Ενέργειας, εκπροσωπεί τον κλάδο των θερμικών ηλιακών συστημάτων από το 1979. Οι επιχειρήσεις μας είναι όλες μικρομεσαίες, δυναμικές και εξωστρεφείς. Τα κύρια υλικά μας προέρχονται από την Ελλάδα και ανακυκλώνονται. Η ελληνική αγορά ηλιακών είναι σταθερά στις πρώτες θέσεις της Ευρώπης. Η ανάπτυξή της οφείλεται στη συνεχή βελτίωση της ποιότητας και της απόδοσης, και στον ανταγωνισμό που διατηρεί το κόστος χαμηλά. Το 2022 ήταν δεύτερη σε νέες εγκαταστάσεις (με πρώτη τη Γερμανία) και δεύτερη σε εγκατεστημένη ισχύ ανά κάτοικο (με πρώτη την Κύπρο).
Λαμβάνοντας υπόψη την αλληλεπίδρασή του με τους υπόλοιπους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας, εκτιμάται ότι η συνολική συνεισφορά του κλάδου των θερμικών ηλιακών συστημάτων στο ΑΕΠ ξεπερνά τα 420 εκατομμύρια ευρώ. Mε βάση επίσημες μελέτες του ΙΟΒΕ προκύπτει ότι για κάθε 1 ευρώ αξίας παραγωγής στον κλάδο των θερμικών ηλιακών συστημάτων, το ΑΕΠ της χώρας αυξάνεται κατά 2 ευρώ και η συνολική συνεισφορά του κλάδου στα δημόσια έσοδα ξεπερνά τα 100 εκατομμύρια ευρώ.
Επίσης, η συνολική συνεισφορά του κλάδου στην απασχόληση, λαμβάνοντας υπόψη τις πολλαπλασιαστικές επιδράσεις, υπολογίζεται σε 7.000 θέσεις εργασίας.
Η επιτυχία του προγράμματος «Ανακυκλώνω – Αλλάζω θερμοσίφωνα» που έλαβε 180.000 αιτήσεις δείχνει το ενδιαφέρον για αντικατάσταση του ενεργοβόρου ηλεκτρικού θερμοσίφωνα από ηλιακό.
Εξαγωγές
Οι εξαγωγές μας αυξήθηκαν κατά 400% τα δέκα τελευταία χρόνια και αποτελούν περισσότερο από το 50% της παραγωγής. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τη διετία 2020 – 2022 αυξήθηκαν κατά το εντυπωσιακό ποσοστό του 86%, ξεπερνώντας σε όγκο τις πωλήσεις στην ελληνική αγορά.
Από το χάρτη του Διεθνούς Οργανισμού Εμπορίου φαίνεται ότι οι ελληνικής κατασκευής ηλιακοί θερμοσίφωνες εξάγονται σε όλο τον κόσμο, από τις ΗΠΑ και τη Χιλή έως τη Νότια Κορέα και το Βιετνάμ, και από τη Σουηδία έως τη Νότια Αφρική (εικ. 3).
Τη δυναμική των εξαγωγών της ελληνικής βιομηχανίας τονίζουν και άρθρα του ειδικού τύπου, όπως τα «Export champions from Greece offer good value for money» και «Greek factories: A new collector every 72 seconds».
Η χώρα μας ηγείται στη τυποποίηση και πιστοποίηση. Έχει τη προεδρία της τεχνικής επιτροπής της CEN (TC 312) για τα ευρωπαϊκά πρότυπα ηλιακών συλλεκτών και συστημάτων, καθώς και τη γενική διεύθυνση του ευρωπαϊκού συστήματος διασφάλισης ποιότητας Solarkeymark, ενώ επί σειρά ετών κατείχε τη προεδρία της Solar Heat Europe.
Μέχρι και το 2021, οι ηλιακοί θερμοσίφωνες περιλαμβάνονταν στο κωδικό συνδυασμένης ονοματολογίας 8419 ή 84191900 μαζί με μια σειρά άλλων προϊόντων, κυρίως θερμαντήρων νερού με ή χωρίς αποθήκευση.
Λόγω της σημασίας που έχουν οι ηλιακοί θερμοσίφωνες και της διαφοροποίησης που πρέπει να έχουν ως προς τους άλλους θερμαντήρες, για να μην υπάρχουν οι αντίστοιχοι περιορισμοί ή δασμοί που επιβάλλονται σε άλλους θερμαντήρες, το 2022 δημιουργήθηκε ειδικός κωδικός για τους ηλιακούς θερμοσίφωνες ο 84191200 solar water heaters.
Αυτό επιτρέπει τη καλύτερη εφαρμογή πολιτικών προώθησης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε όλες τις χώρες.
Ανταγωνισμός
Ο ανταγωνισμός που αντιμετωπίζουν τα θερμικά ηλιακά συστήματα είναι πολύπλευρος. Το μεγαλύτερο ποσοστό θερμαντήρων νερού είναι ηλεκτρικοί. Το κόστος αγοράς είναι χαμηλό αλλά ευθύνονται για μεγάλο μέρος της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας ενός νοικοκυριού. Το κόστος για κάθε kWh ενέργειας του ηλεκτρικού θερμοσίφωνα είναι δεκαπλάσιο από αυτό ενός ηλιακού θερμοσίφωνα.
Για τη θέρμανση νερού χρησιμοποιούνται και οι λέβητες αερίου, αυξάνοντας τις εκπομπές ρύπων μέσα στον αστικό ιστό.
Η Ελλάδα είναι από τις ελάχιστες ευρωπαϊκές χώρες που εξακολουθεί να επιδοτεί εγκατάσταση λεβήτων αερίου, όταν όλο και περισσότερες προχωρούν σε απαγορεύσεις. Οι αντλίες θερμότητας απολαμβάνουν ισχυρές επιδοτήσεις και ευνοϊκές ρυθμίσεις, και ανταγωνίζονται τους ηλιακούς θερμοσίφωνες στα πλαίσια του ανεξέλεγκτου εξηλεκτρισμού της ενέργειας.
Επιπλέον η ηλεκτρική ενέργεια και το φυσικό αέριο έχουν ΦΠΑ 6% και επιδοτούνται όταν οι τιμές τους γίνονται επαχθείς. Μέχρι τις αρχές του 2023 οι επιδοτήσεις στο ρεύμα κόστισαν, σύμφωνα με τον τότε αρμόδιο υπουργό κ. Σκρέκα, 8,2 δισ. ευρώ. Τα κινέζικα φωτοβολταϊκά και μπαταρίες επιδοτούνται με υψηλά ποσοστά και μεγάλα ποσά άμεσα και έμμεσα (net metering), καταλαμβάνοντας ακόμη και το ζωτικό χώρο στις στέγες που θα έπρεπε να προβλέπεται για τον ηλιακό θερμοσίφωνα.
Ο ανταγωνισμός από εισαγόμενους ηλιακούς συλλέκτες, δεξαμενές και μέρη συστημάτων είναι χαμηλός, αποτελώντας λιγότερο από το 10% της εγχώριας αγοράς. Ένα μέρος του οφείλεται σε ελληνική βιομηχανία που μετέφερε την παραγωγή της στη Βουλγαρία.
Στις εξαγωγές οι κύριοι ανταγωνιστές είναι συνήθως τοπικοί κατασκευαστές στην κάθε χώρα, και εισαγωγές από Κίνα, Τουρκία, Ισραήλ, Αυστραλία. Η ποιότητα και η αξιοπιστία των Ελλήνων κατασκευαστών και των προϊόντων τους αυξάνουν το μερίδιο τους στις αγορές.
Ο εσωτερικός ανταγωνισμός είναι έντονος, καθώς υπάρχει μεγάλος αριθμός κατασκευαστών και η συγκέντρωση είναι χαμηλή. Γίνονται σημαντικές επενδύσεις από τις επιχειρήσεις του κλάδου. Η δυναμικότητα της παραγωγής αυξάνεται, χάρη σε νέες εγκαταστάσεις, εξοπλισμό και αυτοματοποίηση αλλά και χάρη στην έρευνα και την καινοτομία.
Εξοικονόμηση Ενέργειας και Ρύπων, Ενεργειακή ασφάλεια, Προώθηση ΑΠΕ
Το πρόσφατα αναθεωρημένο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) προβλέπει αύξηση της παραγωγής ενέργειας των θερμικών ηλιακών συστημάτων από 308 χιλιάδες τόνους ισοδύναμου πετρελαίου (kilotonnes of oil equivalent [ktoe]) το 2021 σε 599 ktoe το 2030. Επίσης, ο δεσμευτικός στόχος ανάπτυξης των ΑΠΕ ειδικά για θέρμανση και ψύξη τίθεται στο 46% για το 2030, υψηλότερα από το 43% του προηγούμενου ΕΣΕΚ. Στην επίτευξη του στόχου αυτού θα συνεισφέρουν κυρίως οι αντλίες θερμότητας και τα θερμικά ηλιακά συστήματα.
Η ηλιακή ενέργεια που χρησιμοποιεί το μέσο νοικοκυριό που αξιοποιεί ηλιακό θερμοσίφωνα φτάνει τις 1700 kWh και αντιστοιχεί στο 14,5% της συνολικής του κατανάλωσης ενέργειας και στο 35% της ηλεκτρικής. Η απόσβεση της δαπάνης για την αγορά και εγκατάσταση επιτυγχάνεται σε 3 χρόνια.
Λαμβάνοντας υπόψη την επένδυση και τη συντήρηση του ηλιακού, το κόστος της 1 kWh θερμότητας από τον ήλιο είναι 0,03 ευρώ. Η τιμή αυτή είναι εγγυημένη διά βίου, ενώ το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας ή του φυσικού αερίου είναι άγνωστο –και όπως φάνηκε από το πρόσφατο παρελθόν, μπορεί να δεκαπλασιαστεί.
Αναφορικά με τα οικονομικά οφέλη των θερμικών ηλιακών συστημάτων στην εξοικονόμηση συμβατικών καυσίμων που επιβαρύνουν το εμπορικό ισοζύγιο, την εθνική οικονομία και εθνική ενεργειακή ασφάλεια, είναι ενδεικτικό να αναφερθεί ότι για την υποκατάσταση των εγκατεστημένων ηλιακών συλλεκτών με ηλεκτρική ενέργεια προερχόμενη από καύση φυσικού αερίου, θα απαιτούνταν επιπλέον 650 εκατ. κυβικά μέτρα εισαγόμενου φυσικού αερίου. Με τις σημερινές χαμηλές τιμές TTF (35 ευρώ / MWh), η ποσότητα αυτή αντιστοιχεί 260 εκατομμύρια ευρώ.
Η χρήση ηλιακών θερμοσιφώνων είναι αποκεντρωμένη και η αυξημένη διείσδυση δεν επιβαρύνει το δίκτυο διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, όπως συμβαίνει με τις αντλίες θερμότητας και τα φωτοβολταϊκά που απαιτούν μεγάλες επενδύσεις για την ενίσχυση του δικτύου. Αν δεν επιτευχθεί ο στόχος του ΕΣΕΚ, υπολογίζεται ότι το κόστος δικτύου, μονάδων παραγωγής και μονάδων αποθήκευσης που θα χρειαστούν για να αντικαταστήσουν τους 1.500.000 πρόσθετους ηλιακούς θερμοσίφωνες είναι 4 δισ. Το κόστος της kWh για τη θέρμανση νερού θα είναι τουλάχιστον 12-πλάσιο για το νοικοκυριό σε σχέση με ηλιακό θερμοσίφωνα.
Τα οφέλη των θερμικών ηλιακών συστημάτων στην προστασία του περιβάλλοντος και στην αποφυγή εκπομπών αερίων ρύπων είναι πολύ μεγάλα, καθώς στη διάρκεια της ωφέλιμης ζωής του ο κάθε ηλιακός θερμοσίφωνας αποτρέπει την εκπομπή 30 τόνων CO2. Αυτό αντιστοιχεί –σύμφωνα με τις τιμές Δεκεμβρίου 2023 του Ευρωπαϊκού Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (European Union Emission Trading System [EU-ETS])– σε 2.700 ευρώ ανά μονάδα ηλιακού θερμοσίφωνα.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση με την Οδηγία 2022/542 υποστηρίζει πλήρως τη μείωση του ΦΠΑ στις πωλήσεις ηλιακών συλλεκτών, προτείνοντας μάλιστα συντελεστή μικρότερο του 5%.
Απαιτείται η πολιτεία να εφαρμόσει μέτρα προώθησης των ηλιακών θερμοσιφώνων αλλά και των άλλων εφαρμογών των θερμικών ηλιακών συστημάτων, τουλάχιστον ανάλογα με αυτά που εφαρμόζει για εισαγόμενα προϊόντα και τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (αντλίες θερμότητας, φωτοβολταϊκά, ανεμογεννήτριες).
Κατάλληλα μέτρα είναι τα εξής:
• Μείωση του ΦΠΑ σύμφωνα με την αντίστοιχη ευρωπαϊκή Οδηγία.
• Ειδικό πρόγραμμα ενίσχυσης της αγοράς και εγκατάστασης ηλιακών θερμοσιφώνων.
• Επιδότηση ηλιακών συστημάτων για βιομηχανίες και επαγγελματίες.
• Ενίσχυση των επενδύσεων σε εξοπλισμό παραγωγής και έρευνα και καινοτομία.
Το αποτέλεσμα θα είναι η εγκατεστημένη ισχύς των θερμικών ηλιακών να ξεπεράσει τα 7.000 MW, με τεράστια οφέλη για τους χρήστες και την εθνική οικονομία.
** Ο κ. Κώστας Τραβασάρος είναι πρώην πρόεδρος της Solar Heat Europe και
πρόεδρος ΔΣ της Prime Laser Tecnology
