Η εγκατάσταση συστημάτων ενεργειακής διαχείρισης των κτιρίων παράλληλα με την κατασκευή νέων δικτύων ύδρευσης, αποχέτευσης και επαναχρησιμοποίησης του νερού που καταναλώνεται, είναι από τις βασικότερες απαντήσεις στα ζητήματα εξοικονόμησης των πόρων του πλανήτη και αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής.
Η άναρχη δόμηση δημιουργεί μεγάλα προβλήματα στην καθημερινότητά μας πολιτών και οι συνθήκες διαβίωσης, κυρίως στις μεγάλες πόλεις, δεν είναι ποιοτικές και ανθρώπινες. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της διαχρονικής ανυπαρξίας σχεδιασμού για τη δόμηση, αλλά και της απουσίας ενός γενικότερου σχεδίου για την προστασία των κατασκευών, του περιβάλλοντος και της ζωής.
Φέτος, με τις φονικές πυρκαγιές και τις πλημμύρες, για άλλη μια φορά φάνηκε ξεκάθαρα αυτό που τονίζουμε και αναφέρουμε συνέχεια, ότι στην Ελλάδα το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι το κράτος και οι δομές του. Δυστυχώς κανείς μέχρι σήμερα δεν έχει αγγίξει το συγκεκριμένο πρόβλημα.
Τα ακραία καιρικά φαινόμενα που ζήσαμε τόσο στη χώρα μας όσο και στην Ευρώπη γενικότερα έχουν άμεση σχέση με την ενέργεια και τους υδάτινους πόρους. Η ζωή μας, το βιοτικό επίπεδο και η ευημερία πάνω στον πλανήτη μας εξαρτάται κατά ένα μεγάλο βαθμό από τη γενικότερη διαχείριση της ενέργειας αλλά και από τη χρήση των υδάτινων πόρων. Σε πάρα πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, η διαχείριση της ενέργειας και των υδάτινων πόρων μπορούν να συνδυαστούν έτσι ώστε να μας προσφέρουν λύσεις και νέα προϊόντα για την ευημερία όλων και για τη διατήρηση του φυσικού πλούτου.
- Τα ενεργειακά αποθέματα
Το σύνολο του ανθρώπινου γίγνεσθαι εξαρτάται από την ενέργεια άμεσα η έμμεσα. Τα ενεργειακά αποθέματα και η διαχείρισή τους είναι καθοριστικός παράγοντας για το βιοτικό επίπεδο των κοινωνιών και για την πορεία της οικονομίας κάθε χώρας, ενώ επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την αυτόνομη ανάπτυξη και τη θέση κάθε χώρας στο παγκόσμιο κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον.
Σήμερα είμαστε μάρτυρες πολλών περιπτώσεων χωρών των οποίων η οικονομία αλλά ακόμα και η κοινωνική συνοχή επηρεάστηκαν θετικά ή αρνητικά από τις μεταβολές της τιμής των ενεργειακών τους αποθεμάτων (δεκαετία 1970, 2008 [140 δολάρια το βαρέλι], Ρωσία, Βολιβία κτλ.). Οι επιπτώσεις από τις μορφές ενέργειας που χρησιμοποιούνται (κυρίως ορυκτοί πόροι) για το περιβάλλον και τον πλανήτη είναι καταστροφικές.
Η τρύπα του όζοντος, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η όξινη βροχή και τα ακραία καιρικά φαινόμενα είναι προειδοποιητικά μηνύματα, και αυτό που θα ακολουθήσει δεν το έχουμε δυστυχώς συνειδητοποιήσει ακόμα. Οι πηγές, λοιπόν, της ενέργειας που χρησιμοποιούμε και η εξοικονόμησή της αποτελούν τεράστιο ζήτημα για την ανθρωπότητα. Οι πολιτικές που θα αποφασιστούν και θα εφαρμοστούν θα παίξουν καθοριστικό ρόλο.
Η περαιτέρω αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ήλιος, άνεμος, νερό, γεωθερμικά πεδία) είναι αναγκαία όσο ποτέ, αν θέλουμε να κρατήσουμε την ισορροπία στον πλανήτη και να έχουμε ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης. Η εξοικονόμηση είναι αναμφίβολα ο ταχύτερος, ο οικονομικότερος και ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα καθώς και για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα εξαιτίας της χρήσης τους.
Το σκεπτικό της εξοικονόμησης ενέργειας βασίζεται στην προσπάθεια για εξεύρεση τρόπων που θα μειώσουν την κατανάλωση και θα βελτιώσουν την ενεργειακή απόδοση του εξοπλισμού που καταναλώνει ενέργεια, χωρίς να επηρεάζονται οι συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται μείωση της ζήτησης ενέργειας και συνεπώς μείωση της κατανάλωσης καυσίμων.
Ο κτιριακός τομέας
Ο κτιριακός τομέας είναι υπεύθυνος για το 40% περίπου της συνολικής τελικής κατανάλωσης ενέργειας σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Στην Ελλάδα οι ανάγκες για θέρμανση των κατοικιών ανέρχονται περίπου στο 70% της συνολικής ενεργειακής τους κατανάλωσης. Η κατανάλωση ενέργειας για τις οικιακές συσκευές, το φωτισμό και τον κλιματισμό ανέρχεται στο 18% του συνολικού ενεργειακού ισοζυγίου. Τα μικρά κτίρια (γραφεία, εμπορικά καταστήματα, καταστήματα τραπεζών αλλά και κατοικίες) και τα μεγάλα κτιριακά συγκροτήματα (ξενοδοχεία, γραφεία, νοσοκομεία, σχολεία, αεροδρόμια κλπ.) καταναλώνουν το 30% από το σύνολο της κατανάλωσης ενέργειας στην Ελλάδα όπως και σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτή η κατανάλωση σε μορφή θερμικής (φυσικό αέριο, πετρέλαιο) ή ηλεκτρικής ενέργειας επιβαρύνει την οικονομία και συμβάλλει στην αύξηση της τρύπας του όζοντος και του φαινομένου του θερμοκηπίου.
Η εξοικονόμηση ενέργειας σε ένα κτίριο εξασφαλίζεται με τους ακόλουθους τρόπους:
- Με τον κατάλληλο σχεδιασμό του κτιρίου.
- Με τη χρήση ενεργειακά αποδοτικών δομικών στοιχείων και συστημάτων.
- Μέσω της υψηλής αποδοτικότητας των εγκατεστημένων ενεργειακών συστημάτων, η οποία προϋποθέτει την άριστη ποιότητα του σχετικού εξοπλισμού και της εγκατάστασής του.
Οι επεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας σε ένα κτίριο μπορεί να αφορούν:
- Το κτιριακό κέλυφος (π.χ. θερμομόνωση, κατάλληλα συστήματα ανοιγμάτων, παθητικά ηλιακά συστήματα).
- Τον περιβάλλοντα χώρο του κτιρίου (π.χ. χρήση βλάστησης).
- Τις εγκαταστάσεις θέρμανσης, ψύξης, φωτισμού και ζεστού νερού, καθώς και το είδος των ηλεκτρικών συσκευών.
Συστήματα ενεργειακής διαχείρισης κτιρίων
Καθοριστικός παράγοντας εξοικονόμησης είναι η ενεργειακή διαχείριση του κτιρίου. Η εγκατάσταση ενός συστήματος ενεργειακής διαχείρισης αποσκοπεί στην επιτήρηση ή και στον αυτόματο έλεγχο των ηλεκτρολογικών και μηχανολογικών εγκαταστάσεων του κτιρίου, ώστε να είναι δυνατή η άμεση πρόσβαση, η απρόσκοπτη λειτουργία, η ρύθμιση των παραμέτρων και η ανάλυση δεδομένων όλων των εγκαταστάσεων από ένα σταθμό ελέγχου (χρονικός προγραμματισμός, διαχωρισμός του κτιρίου σε ζώνες χρήσης, καταγραφή θερμοκρασιών, έλεγχος της κατάστασης των μηχανημάτων, φύλαξη δεδομένων κ.ο.κ).
Παράλληλα, παρακολουθείται και καταγράφεται η συμπεριφορά των συστημάτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας που έχουν εγκατασταθεί στο κτίριο, η θερμική άνεση των χώρων, οι εγκαταστάσεις κλιματισμού και θέρμανσης, τα παθητικά ηλιακά συστήματα, η εγκατάσταση φωτισμού και φυσικού δροσισμού, η ηλεκτρική κατανάλωση του κτιρίου καθώς και η ποιότητα του αέρα στο εσωτερικό του. Έτσι συλλέγονται δεδομένα και δημιουργούνται αρχεία με στατιστικά στοιχεία.
Τα συστήματα ενεργειακής διαχείρισης βρίσκουν εφαρμογή σε ευρεία γκάμα κτιρίων (όπως είναι κατοικίες, ξενοδοχεία, κτίρια οργανισμών και επιχειρήσεων) και συνήθως περιλαμβάνουν την εγκατάσταση αυτοματισμών άμεσης ρύθμισης και διακοπής της παροχής ενέργειας.
Η εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια ήταν το ζητούμενο από τη δεκαετία του ’80. Από τότε οι κοινωνίες είχαν αρχίσει να συνειδητοποιούν πως η κατασκευή κτιρίων και κατοικιών χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι περιβαλλοντικές συνθήκες της εκάστοτε περιοχής, δημιουργούσε προβλήματα στις συνθήκες διαβίωσης των κατοίκων τους.
Μελέτη εγκαταστάσεων
Ο κλάδος των θερμοϋδραυλικών παίζει καθοριστικό ρόλο στο κομμάτι που του αναλογεί, μέσα από την εξειδίκευση, τις τεχνικές αλλά και τα συστήματα θέρμανσης και ζεστού νερού χρήσης που προτείνουμε και κατασκευάζουμε. Πρέπει να βλέπουμε κάθε εγκατάσταση ως μια επένδυση που θα την αποσβέσει ο πελάτης μας – καταναλωτής σε εύλογο χρονικό διάστημα. Τα συστήματα που προτείνουμε κάθε φορά θα πρέπει να είναι τα κατάλληλα για την απόδοση που θέλουμε να έχουμε και να είναι πιστοποιημένα. Κυρίως, όμως, πρέπει να έχει προηγηθεί μια πάρα πολύ καλή μελέτη, λεπτομερής, την οποία οφείλουμε να εφαρμόσουμε κατά γράμμα.
Νέες δεξιότητες, όπως είναι ο καθαρισμός των δικτύων θέρμανσης, θα πρέπει να αποκτήσουν ευρεία εφαρμογή και να επιδοτούνται. Η αυτονομία κάθε χώρου και η τοποθέτηση ηλεκτρονικών θερμοστατών εξοικονομούν ενέργεια. Η αντικατάσταση παλαιών ενεργοβόρων συστημάτων πρέπει να γίνει άμεσα. Οι εγκαταστάσεις στο σύνολό τους πρέπει να ελέγχονται τόσο στο κομμάτι της ποιότητας κατασκευής, όσο και όσον αφορά τους ίδιους τους κατασκευαστές τους.
- Υδάτινοι πόροι
Το νερό δεν είναι ένα εμπορικό προϊόν όμοιο με άλλα εμπορεύματα, αλλά συνιστά παγκόσμια κληρονομιά, η οποία πρέπει να προστατεύεται και να αντιμετωπίζεται με το ανάλογο σκεπτικό. Τόσο διεθνώς όσο και στην Ελλάδα ενισχύονται οι πιέσεις που υφίστανται οι υδάτινοι πόροι, ως αποτέλεσμα της αυξανόμενης ζήτησης για επαρκές σε ποσότητα και ποιότητα νερό από ποικίλους χρήστες.
Η αύξηση των πιέσεων στο υδάτινο περιβάλλον καθιστά αναγκαία την εφαρμογή βιώσιμων πολιτικών ανάπτυξης και διαχείρισης των πόρων αυτού, μέσω σχεδιασμού, υλοποίησης και βέλτιστης λειτουργίας έργων υποδομής, όπως και με παρεμβάσεις στη διαχείριση τόσο της προσφοράς όσο και της ζήτησης (όπως είναι τα μέτρα εξοικονόμησης και επαναχρησιμοποίησης του νερού).
Βιώσιμες πολιτικές
Μια ορθολογική πολιτική ανάπτυξης οφείλει επίσης να λαμβάνει υπόψη της και τη διαχείριση ακραίων φαινομένων και κρίσεων (όπως είναι η λειψυδρία και οι πλημμύρες) αλλά και πιο μακροπρόθεσμους περιβαλλοντικούς στόχους, όπως η σε βάθος χρόνου προστασία των νερών και των σχετιζόμενων με αυτά οικοσυστημάτων, η βελτίωση της ποιότητας και της οικολογικής τους κατάστασης και, βέβαια, η σταδιακή μείωση της απόρριψης ρυπαντικών ουσιών και η προοδευτική εξάλειψη των τοξικών αποβλήτων.
Εξάλλου, με δεδομένη την συγκέντρωση μεγάλου μέρους του παγκόσμιου πληθυσμού και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στις παράκτιες ζώνες, αποκτούν ιδιαίτερη σημασία: α) η αντιμετώπιση των πιέσεων όσον αφορά τη διαθεσιμότητα και την ποιότητα του νερού, β) η προστασία της ακτογραμμής από τη θαλάσσια διάβρωση, καθώς και γ) η διαμόρφωση παραλιών καλής ποιότητας.
Παράλληλα, οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής με την αναμενόμενη άνοδο της στάθμης της θάλασσας καθιστούν επιτακτική την ανάγκη ολοκληρωμένης διαχείρισης με κατάλληλα μέτρα και έργα. Ειδικότερα στην Ελλάδα, η ύπαρξη πολύ εκτεταμένων ακτογραμμών και νησιωτικών συμπλεγμάτων αναδεικνύει τη διαχείριση της παράκτιας ζώνης σε κρίσιμο παράγοντα για το περιβάλλον και την ανάπτυξη της χώρας.
Η σωστή και ορθολογική διαχείριση των υδάτινων πόρων σημαίνει πρώτα από όλα μια διαφορετική πολιτική κουλτούρα, την οποία πρέπει να αποκτήσει στο σύνολό του ο πολιτικός κόσμος της χώρας.
Εγκατάσταση νέων δικτύων
Η σωστή διαχείριση των λυμάτων και η επαναχρησιμοποίηση μεγάλων ποσοστών από το νερό που καταναλώθηκε προϋποθέτει διαφορετικά δίκτυα, εξειδικευμένες μελέτες και νέες τεχνικές και δεξιότητες, προκειμένου να έχουμε θετικά αποτελέσματα.
Η χρησιμοποίηση του νερού των βιολογικών συστημάτων για την ενίσχυση του υδροφόρου ορίζοντα έπρεπε να έχει ήδη γίνει. Η προώθηση μηχανισμών εξοικονόμησης ενέργειας και νερού (όπως είναι τα καζανάκια και οι βρύσες διπλής ροής, καθώς και τα φίλτρα εξοικονόμησης νερού κλπ.) θα βοηθήσει στη μείωση της κατανάλωσης νερού. Ο διαχωρισμός σε ξεχωριστά αποχετευτικά δίκτυα του νιπτήρα, του πλυντηρίου, της μπανιέρας κτλ. και η επαναχρησιμοποίηση του νερού εξοικονομούν τεράστιες ποσότητες.
Όλα τα παραπάνω απαιτούν ένα νέο σχεδιασμό στις εγκαταστάσεις, διαφορετική φιλοσοφία και νέες δεξιότητες. Ο σχεδιασμός και η κατασκευή σύγχρονων και έξυπνων δικτύων ύδρευσης είναι καθοριστικός παράγοντας. Η θέσπιση κανονισμών στις εγκαταστάσεις θέρμανσης, ύδρευσης και αποχέτευσης είναι πλέον αναγκαία.
Εξειδίκευση του κλάδου
Η δημιουργία ελεγκτικών μηχανισμών για τις εγκαταστάσεις αυτές, αλλά και για το σύνολο των τεχνικών επαγγελμάτων, θα αναβαθμίσει τις κατασκευές και θα προστατέψει τους καταναλωτές. Η αναβάθμιση και η αναμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος των τεχνικών και των επαγγελματικών σχολών, καθώς και η σύνδεσή του με την παραγωγή μέσα από στοχευμένες και σύγχρονες γνώσεις, θα παίξει ίσως τον πιο καθοριστικό ρόλο στην όλη προσπάθεια.
H σημερινή πραγματικότητα επιβάλλει σε όλους μας να σκεφτούμε διαφορετικά αλλά και περισσότερο. Η αλλαγή νοοτροπίας (που είναι η ρίζα του κακού) αποτελεί το Α και το Ω της προσπάθειάς μας. Ο ουσιαστικός κοινωνικός διάλογος είναι απαραίτητος όσο ποτέ. Υπάρχουν υγιείς δυνάμεις στη χώρα, οι οποίες οφείλουν να πάρουν πρωτοβουλίες και να βγουν μπροστά.
*Ο κ. Δημήτρης Βαργιάμης είναι πρόεδρος της Ομοσπονδίας Βιοτεχνών Υδραυλικών Ελλάδας – ΟΒΥΕ (Άρθρο στο έντυπο τεύχος Δεκεμβρίου 2021).
