Στο σύντομο αυτό άρθρο δεν θα εξαντλήσουμε το θέμα της εγκατάστασης ενός ηλιακού θερμοσίφωνα (συναρμολόγηση βάσης, επιλογή θέσης κλπ.), καθώς σχετικά στοιχεία μπορείτε να βρείτε σε όλα τα τεχνικά φυλλάδια εγκατάστασης ηλιακών.
Εμείς θα τονίσουμε τα σημεία στα οποία διαπιστώνονται οι πιο συχνές αστοχίες, για τις οποίες δεν θα βρείτε αλλού πληροφορίες, ούτε εντός ούτε εκτός διαδικτύου.
Αυτά που πρέπει να προσέξουμε κατά την εγκατάσταση του ηλιακού μας θερμοσίφωνα είναι τα εξής:
α) Εγκατάσταση μειωτή πίεσης στο δίκτυο ύδρευσης. Οι ηλιακοί θερμοσίφωνες, όπως και όλες οι συσκευές που θερμαίνουν νερό, σχεδιάζονται και κατασκευάζονται με δεδομένο ότι θα λειτουργούν σε μια μέγιστη πίεση λειτουργίας (πίεση σχεδιασμού, ονομαστική πίεση).
Αν η πίεση του δικτύου ξεπεράσει την ονομαστική πίεση λειτουργίας για μεγάλο χρονικό διάστημα, είναι πολύ πιθανό ότι ο ηλιακός σας θα αστοχήσει. Τα μοντέλα ηλιακών που κατασκευάζονται στην Ελλάδα, σχεδιάζονται συνήθως για πιέσεις 10bar, ενώ οι φθηνοί ελληνικοί και κινέζικοι ηλιακοί θερμοσίφωνες σχεδιάζονται για πιέσεις 6bar ή –σε μερικές περιπτώσεις– και για χαμηλότερες πιέσεις.
Η πίεση του δικτύου ύδρευσης στις περισσότερες περιοχές της χώρας μας κυμαίνεται στα 3,5 – 4,5bar.
Δεν είναι όμως λίγες οι περιοχές όπου παρατηρούνται πολύ μεγαλύτερες πιέσεις, και πρόκειται κυρίως για περιοχές που είναι κοντά στην πηγή του δικτύου διανομής.
Σε πολλές περιοχές, επίσης, παρόλο που η πίεση τις περισσότερες ώρες της ημέρας είναι “κανονική”, υπάρχουν ώρες (συνήθως το βράδυ) κατά τις οποίες παρατηρούνται πολύ υψηλές πιέσεις, που φτάνουν ακόμη και τα 8bar.
Αν ο ηλιακός μας λοιπόν έχει σχεδιαστεί να λειτουργεί σε πιέσεις 6bar και τον εγκαταστήσουμε σε περιοχή όπου εμφανίζονται μεγαλύτερες πιέσεις, η διάρκεια ζωής του θα περιοριστεί σημαντικά. Σε τέτοιες περιοχές είναι σημαντικό να εγκαθιστούμε μειωτή πίεσης, μια διάταξη που δεν επιτρέπει να περάσει στο σπίτι μας πίεση του δικτύου ύδρευσης πάνω από ένα όριο.
Η εγκατάσταση του μειωτή είναι σωστό να γίνεται στην είσοδο του σπιτιού και όχι στο δίκτυο του ζεστού νερού μόνο, αφενός για να προστατεύσουμε και τα υπόλοιπα στοιχεία της υδραυλικής εγκατάστασης του σπιτιού (σωλήνες, βανάκια, σπιράλ κλπ.) και αφετέρου για να αποφύγουμε μεγάλες διαφορές πίεσης μεταξύ κρύου και ζεστού δικτύου. Η ρύθμιση του μειωτή π.χ. στα 4bar εξασφαλίζει ότι η πίεση στο σπίτι δεν θα ξεπεράσει ποτέ τα 4bar, όση κι αν είναι η πίεση του δικτύου.
β) Εγκατάσταση φίλτρου αλάτων. Σε περιοχές με πολύ σκληρό νερό είναι χρήσιμο να τοποθετείται φίλτρο αλάτων στην είσοδο του ηλιακού, ώστε να περιοριστούν οι επικαθίσεις αλάτων στο εσωτερικό του μπόιλερ. Η τοποθέτηση του φίλτρου αυτού δεν κρίνεται πάντα απαραίτητη, αλλά σε συνδυασμό με τακτική συντήρηση, θα μεγιστοποιήσει το χρόνο ζωής του ηλιακού σας θερμοσίφωνα.
γ) Εγκατάσταση δοχείου διαστολής στο κλειστό κύκλωμα του ηλιακού. Είναι γνωστό ότι όταν ένα στερεό ή υγρό σώμα θερμαίνεται, αυτό διαστέλλεται· αυξάνει δηλαδή ο όγκος του. Είναι επίσης γνωστό ότι όταν θερμαίνουμε ένα υγρό σε ένα δοχείο συγκεκριμένου όγκου που εμποδίζει το υγρό να διασταλεί, αντί να αυξηθεί ο όγκος, αυξάνεται η πίεση στο δοχείο.
Το κλειστό κύκλωμα του ηλιακού (το κύκλωμα που περιλαμβάνει τον ηλιακό συλλέκτη, τις σωληνώσεις σύνδεσης με το μπόιλερ και τον εναλλάκτη του μπόιλερ και περιέχει νερό και αντιψυκτικό) είναι ένα “κλειστό δοχείο” με συγκεκριμένο όγκο, που δεν επιτρέπει στο νερό του κλειστού κυκλώματος να διασταλεί.
Η αύξηση της θερμοκρασίας του νερού, λοιπόν, συνεπάγεται αύξηση της πίεσης στο κλειστό κύκλωμα. Ο λόγος για τον οποίον τοποθετείται ασφαλιστική βαλβίδα στο κλειστό κύκλωμα είναι για την εκτόνωση της πίεσης, όταν αυτή αυξάνεται πάνω από ένα όριο.
Εκτός όμως από την ασφάλεια, θα πρέπει στο κλειστό κύκλωμα να τοποθετηθεί και ένα μικρό δοχείο διαστολής (1 λίτρο είναι αρκετό για τους ηλιακούς compact) στο ψηλότερο σημείο του ηλιακού. Το δοχείο διαστολής θα δώσει στο νερό του κλειστού κυκλώματος τον απαιτούμενο χώρο ώστε να μπορέσει να διασταλεί χωρίς να ανεβαίνει η πίεση στο κλειστό κύκλωμα.
Αν ο ηλιακός εγκατασταθεί χωρίς δοχείο διαστολής στο κλειστό κύκλωμα, το νερό δεν θα βρει χώρο να διασταλεί, με αποτέλεσμα να αυξηθεί η πίεση στο κλειστό κύκλωμα. Η αύξηση της πίεσης θα αναγκάσει την ασφαλιστική βαλβίδα να ανοίξει για να εκτονωθεί η πίεση. Όταν η βαλβίδα ανοίξει, θα βγει νερό από το κλειστό κύκλωμα, πράγμα που σημαίνει ότι το κλειστό κύκλωμα δεν θα κλείνει, και ο ηλιακός σας δεν θα λειτουργεί.
Αν έχετε ηλιακό που σας αναγκάζει συχνά να γεμίζετε το κλειστό κύκλωμα με νερό και αντιψυκτικό, ελέγξτε αν ο ηλιακός σας διαθέτει δοχείο διαστολής στο κλειστό κύκλωμα. Αν δεν διαθέτει, προσθέστε ένα δοχείο διαστολής.
δ) Εγκατάσταση δοχείου διαστολής στο ανοιχτό κύκλωμα του ηλιακού. Όλα όσα είπαμε για το κλειστό κύκλωμα, ισχύουν αυτούσια και για το ανοιχτό (για το κύκλωμα που εμπεριέχει το νερό χρήσης και το νερό που καταλήγει στο μπάνιο μας). Στο ανοιχτό κύκλωμα, βεβαίως, οι βρύσες ανοίγουν και η πίεση εκτονώνεται. Άρα, θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει ότι δεν είναι απαραίτητη η εγκατάσταση δοχείου διαστολής και στο ανοιχτό κύκλωμα.
Η σκέψη αυτή αποδεικνύεται λανθασμένη, όταν το νερό που ζεσταίνουμε στον ηλιακό δεν χρησιμοποιηθεί. Αν ο χρήστης της εγκατάστασης φύγει από το σπίτι για μερικές μέρες το καλοκαίρι, η πίεση στο ανοιχτό κύκλωμα αυξάνεται (αφού δεν ανοίγουν οι βρύσες ώστε να εκτονωθεί η πίεση), και αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο ηλιακός μας (αλλά και ολόκληρο το δίκτυο του ζεστού νερού [σωλήνες, βανάκια, σπιράλ σύνδεσης]) να καταπονείται από υψηλές πιέσεις, και η ασφάλεια του ηλιακού να ανοίγει διαρκώς.
Το ίδιο συμβαίνει και με τους υψηλής απόδοσης θερμοσίφωνες με λυχνίες κενού, οι οποίοι, κατά τις καλοκαιρινές ημέρες με τη μέγιστη ηλιακή ακτινοβολία, καταπονούνται με πολύ υψηλές πιέσεις αν ο χρήστης δεν χρησιμοποιήσει ζεστό νερό.
ε) Δοχείο διαστολής ανοιχτού κυκλώματος ηλιακού θερμοσίφωνα. Η τοποθέτηση λοιπόν δοχείου διαστολής ανοιχτού κυκλώματος κρίνεται απαραίτητη για να προστατεύσουμε τον ηλιακό μας θερμοσίφωνα και να απολαμβάνουμε ζεστό νερό χωρίς προβλήματα. στ) Πλήρωση κλειστού κυκλώματος.
Κατά την εγκατάσταση οποιουδήποτε ηλιακού θερμοσίφωνα, θα πρέπει οι ηλιακοί συλλέκτες να παραμένουν σκεπασμένοι καλά μέχρι την πλήρωση του κλειστού και του ανοιχτού κυκλώματος με νερό.
Αν ο εγκαταστάτης ξεσκεπάσει τους συλλέκτες πριν γεμίσει τα κυκλώματα, η θερμοκρασία μέσα στους συλλέκτες θα ανέβει σε πολύ υψηλά επίπεδα (άνω των 100o C), πράγμα που θα έχει σαν συνέπεια να γίνει πολύ δύσκολη η πλήρωση του κλειστού κυκλώματος, αφού το νερό που θα προσπαθεί να βάλει στο κλειστό κύκλωμα θα εξατμίζεται μόλις έρθει σε επαφή με τις καυτές επιφάνειες του συλλέκτη.
Εκτός του ότι ο υπολογισμός της αναλογίας ψυκτικού υγρού καθίσταται αδύνατος, η πλήρωση του κλειστού κυκλώματος δεν θα γίνει σωστά, λόγω της εξάτμισης του νερού.
Η πλήρωση του κλειστού κυκλώματος γίνεται με διάλυμα αντιψυκτικού και νερού σε τέτοια αναλογία, ώστε να προστατεύουμε τον ηλιακό μας από τις χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα. Η αναλογία εξαρτάται από τις ιδιότητες του αντιψυκτικού και αναγράφεται πάντα στη φιάλη του αντιψυκτικού υγρού.
Για το διάλυμα καλό είναι να προτιμούμε την προπυλαινογλυκόλη, που είναι πιο ασφαλής για την υγεία του εγκαταστάτη. Η πλήρωση θα πρέπει να γίνεται προσεκτικά, ώστε ο εγκαταστάτης να μην αναπνεύσει ατμούς του διαλύματος που περιέχουν αντιψυκτικό. Σε περίπτωση που το αντιψυκτικό δεν περιέχει οδηγίες διάλυσης, μπορούμε να πούμε ότι ποσοστό αντιψυκτικού 25% – 30% προστατεύει τον ηλιακό μας σε θερμοκρασίες μέχρι και -10o C, ποσοστό 50% τον προστατεύει σε θερμοκρασίες μέχρι -20ο C, ενώ για χαμηλότερες θερμοκρασίες θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί περισσότερο αντιψυκτικό υγρό.
Τα παραπάνω είναι γενικές οδηγίες και, όπως είπαμε, θα πρέπει να τηρούνται οι αναλογίες που αναγράφονται στη φιάλη του αντίψυκτικού. Η πλήρωση του κλειστού κυκλώματος θα πρέπει να γίνεται πάντοτε με προσοχή, ώστε να μην εγκλωβιστεί αέρας στο πάνω μέρος του συλλέκτη ή στις σωληνώσεις σύνδεσης μπόιλερ – συλλέκτη.
ζ) Μονώσεις σωληνώσεων κλειστού και ανοιχτού κυκλώματος. Οι σωληνώσεις του ανοιχτού και του κλειστού κυκλώματος του ηλιακού μας θα πρέπει να μονωθούν καλά με μονωτικό τύπου armaflex πάχους 9mm και άνω (προτιμούμε τα 13mm λόγω των υψηλών θερμοκρασιών που αναπτύσσονται). Όλα τα αφρώδη μονωτικά μαύρου χρώματος δεν αντέχουν στην UV ηλιακή ακτινοβολία, και για το λόγο αυτό είναι πολύ σημαντικό το μονωτικό υλικό να προστατευτεί έναντι της ηλιακής ακτινοβολίας με φιλμ PVC λευκού ή μαύρου χρώματος, ή και με βαφή ειδική για την προστασία των μονώσεων.
Μετά την εγκατάσταση
Οι ηλιακοί θερμοσίφωνες φτάνουν στην μέγιστη απόδοσή τους δύο ημέρες μετά την ολοκλήρωση της εγκατάστασης. Στα υψηλής ποιότητας μοντέλα με κορυφαίους ηλιακούς συλλέκτες μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το ζεστό νερό από την πρώτη ημέρα. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, μην βιαστείτε να κρίνετε την απόδοση του ηλιακού σας πριν παρέλθει διάστημα δύο ημερών.
Συχνές αιτίες δυσλειτουργίας
Αν παρέλθει το διάστημα των δύο ημερών και ο ηλιακός σας δεν ζεσταίνει νερό όπως πρέπει, αυτό θα οφείλεται σε μία ή περισσότερες από τις παρακάτω αιτίες:
- Κακή επιλογή προσανατολισμού
- Κακή κλίση του ηλιακού συλλέκτη
- Σκίαση συλλεκτών από δένδρα ή άλλα ψηλά αντικείμενα
- Κακή πλήρωση του κλειστού κυκλώματος
- Διαρροή στις σωληνώσεις του κλειστού κυκλώματος
- Λανθασμένη σύνδεση σωληνώσεων κρύου / ζεστού μετά τον ηλιακό.
Τηρώντας τις παραπάνω οδηγίες και με την προϋπόθεση ότι έχετε αγοράσει έναν ηλιακό θερμοσίφωνα υψηλής ποιότητας, μπορείτε να είστε σίγουροι ότι θα απολαύσετε άφθονο δωρεάν ζεστό νερό για πολλά χρόνια, και ότι θα αποσβέσετε σίγουρα τα χρήματα της επένδυσής σας.
Δείτε τα σχήματα του άρθρου στο τεύχος Μαρτίου 2018, στην αναζήτηση πάνω δεξιά
*Ο κ. Γρηγόρης Μοναχός είναι διπλωματούχος μηχανολόγος μηχανικός του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.